Tạo hình là một biện pháp kỹ thuật quan trọng để giúp cây cà phê có được bộ tán cân đối, tạo ra sự cân bằng giữa sinh trưởng và ra hoa đậu quả nhằm đạt sản lượng ổn định hàng năm cho cây cà phê. Hiện nay có 2 cách tạo hình chính trên cây cà phê là hệ thống tạo hình đa thân và hệ thống tạo hình đơn thân.
1.Tạo hình đơn thân.
Hệ thống tạo hình đơn thân tức là chọn độ cao nhất định để hãm ngọn và tạo nên bộ khung tán bền vững. Sản phẩm thu được trên những cành thứ cấp.
Tham khảo: Giống cà phê vối TR9 cho năng suất cao
Để thực hiện được kỹ thuật tạo hình đơn thân thì việc giới hạn chiều cao hợp lý bằng cách hãm ngọn là một trong những công việc quan trọng nhất để tạo bộ khung tán vững chắc cho cây cà phê. Thông thường thì chiều cao hợp lý là dưới 2m để bộ khung tán có một hoặc vài thân cơ bản sẽ phát sinh thêm các cành thứ cấp 2, cành thứ cấp 3. Những cành thứ cấp sẽ cho trái và được loại bỏ sau 1- 2 thu hoạch, khi chúng đã trở nên yếu ớt và không thể mang quả.
Kỹ thuật tạo hình đơn thân tương đối đơn giản, cây cho sinh trưởng đồng đều và dễ thu hoạch nên được nhiều bà con chọn lựa. Tuy nhiên để áp dụng được phương pháo này bà con cần phải khéo léo cắt cành hợp lý để cây cho năng suất ổn định nhất.
Tạo hình cơ bản.
Để tạo hình đơn thân bà con sẽ áp dụng phương pháp hãm ngọn nhiều lần trong suốt quá trình sinh trưởng của cây. Lần đầu tiên hãm ngọn là khi cây đạt chiều cao 70 cm, bạn cắt ngắn cây còn khoảng 50 cm, vị trí cắt thường nằm trên đốt trên cùng 4 – 5 cm. Kỹ thuật cắt ngọn này sẽ giúp thân chính không bị tách đôi do trọng lượng của hai cành bên phát triển. Sau khi hãm ngọn cây cũng tập trung vào phát triển dinh dưỡng ở thân và các cành cơ bản, giúp cây tạo bộ khung vững chắc hơn.
Sau khi hãm ngọn cây sẽ có tầng 1, các cành này chính là cành nuôi quả cho cây nên bạn không nên cắt bỏ. Tiến hành nuôi thêm 1 chồi vượt ở đốt trên cùng của cây để cây tăng thêm chiều cao và sinh trưởng dần lên. Khi cây cao 120- 130 cm bạn sẽ tiến hành hãm ngọn lần 2. Lần này bạn cắt cành thấp xuống 110 cm và bắt đầu chăm sóc để cây nuôi tầng 3 và tiếp tục nuôi thêm một ngọn trên để cây đạt độ cao 170 cm. Đây là chiều cao khá hợp lý cho vườn cây cà phê. Tuy nhiên nếu đất tốt và cây có khả năng sinh trưởng mạnh thì bạn có thể nuôi thân lên 2m. Sau khi hãm ngọn cần thường xuyên loại bỏ chồi vượt.
Sau khi hãm ngọn thì cây sẽ có một thân chính khỏe mạnh với khung tán vững chắc, độ cao cây từ 1,7- 2m với các cành cơ bản khỏe mang nhiều cành thứ cấp cho quả.
2. Tạo hình đa thân.
Hệ thống tạo hình đa thân tức là để cây được phát triển tự do theo chiều thẳng đứng. Sản phẩm chủ yếu thu hoạch từ những cành cấp 1 nhưng thường được cắt bỏ sau 1- 2 lần thu hoạch nên thường được dồn ở trên bộ tán. Khi hệ thống thân có chứa cành cấp 1 quá cao chúng sẽ được thay thế bằng những cành mới có vị trí ổn định hơn. chính vì vậy việc chọn lựa các cành cấp 1 chính xác có khả năng ra trái cao thường phụ thuộc vào công đoạn cắt cành.
Tạo hình cơ bản.
Bà con có thể áp dụng một số kỹ thuật trồng dưới đây để cây có thể cho hệ thống thân cần thiết cho cành cấp 1 như sau:
- Bấm ngọn: Khi cây đạt chiều cao từ 40- 50 cm chúng ta bắt đầu bấm ngọn để cây cho ra những chồi tái sinh ở dưới vết cắt, đây sẽ là những cành chính sau này. Phương pháp này được sử dụng phổ biến nhất.
- Uống cong cây: Sử dụng dây để cố định chồi ngọn mặt xuống mặt đất để kích thích sự phát triển của những thân mới, thân cũ được giữ nằm ngang đến khi trọng lượng của những thân mới mọc ra có thể trụ vững và không để thân chính mọc trở lại. Nếu xuất hiện những cành không cần thiết cần loại bỏ ngay để cành thân được nuôi dưỡng tốt nhất.
- Trồng nghiêng: Trồng nghiêng cũng kích thích được các thân con mới mọc ra nhanh hơn và giảm được nguy cơ cây mọc thẳng trở lại nếu không có dây cố định. Tuy nhiên đối với những cây có bộ rễ kém thì thời kì đầu cây dễ bị đổ.
- Trồng nhiều cây trên 1 hố: Đây là phương pháp đơn thuần tuy nhiên sự canh tranh dinh dưỡng khá lớn khiến cây khó phát triển mạnh trong giai đoạn đầu.
Trong quá trình tạo hình cơ bản cho cây, cần loại bỏ những cành mọc sát mặt đất hoặc các cành mọc chen chúc nhau, chỉ nên để 1 cành cấp 1 trên thân. Trong vòng từ 1,2- 1,4 m từ đỉnh ngọn trở xuống, các cành bên mọc ra nên được loại bỏ để cây cho năng suất tốt nhất. Tùy vào điều kiện chăm sóc, nếu điều kiện thuận lợi có thể để chiều dài tán là 1,5 m. Nếu điều kiện chăm sóc không thuận lợi thì nên giảm chiều dài tán xuống là 1 m.
Tạo hình duy trì.
Các thân cần được cưa đốn và thay thế các thân mới theo một quy trình nhất định. Bạn có thể tiến hành cưa đốn theo những phương pháp sau:
- Hàng năm cần loại bỏ đi 2 thân đã già cũ và nuôi thêm 2 thân mới. Trong khi tiến hành cưa đốn cần loại bỏ các cành sâu bệnh và những chồi vượt không cần thiết, những cành mọc không hợp lý và điều chỉnh phân tán hợp lý để cây luôn khép tán.
- Sau 4- 5 năm thu hoạch thì tiến hành loại bỏ tất cả các thân và nuôi đồng loạt lại từ đầu. Sau khi cưa toàn thân, cây sẽ có những chồi vượt mọc ra từ những gốc cũ, bạn cần chọn lựa những chồi khỏe mạnh và phân tán chồi đều gốc cây để nuôi thân.
- Cưa đốn tất cả các cành già nhưng lại để lại một thân để làm chồi hút nhựa và hạn chế khủng hoảng khi cưa toàn bộ cây, tận dụng được được một ít sản phẩm trong quá trình cưa đốn.
3. Tạo hình bổ sung.
Một số cây cà phê có hình dáng không thích hợp sau khi bị tấn công bởi sâu bệnh, cây khô do thiếu nước hay bị gãy đổ do gió đều cần tạo hình bổ sung để cây được khép tán và bổ sung cành vượt hợp lí để cây cho năng suất tốt nhất. Bạn có thể tạo hình bổ sung cho cây cà phê theo những phương pháp sau đây:
- Trường hợp cây bị khuyết tán bên dưới: Bạn có thể bổ sung ngay bằng những chồi vượt nằm sát mặt đất, sau khi chồi đạt chiều cao ổn định thì hãm ngọn và phân tán về phía bị khuyết. Bạn chỉ cần phát triển những cành thứ cấp nằm ở phía tán bị khuyết để tạo bộ tán hợp lí.
- Trường hợp cây bị khuyết tán bên trên: Bạn cần loại bỏ phần thân già cỗi phía bên trên sau đó nuôi một chồi mới để bổ sung. Khi chồi phát sinh cần chọn chồi khỏe mạnh và phù hợp nhất rồi nuôi dưỡng để giúp phủ tán bên trên.
- Trường hợp cây bị khuyết tán ở giữa: Bạn chỉ cần chọn những chồi vượt thích hợp ngay vị trí bị khuyết để nuôi dưỡng. Khi chồi vượt có một cặp cành cơ bản thì ta tiến hành loại bỏ những cành phía bên trong tán rồi để cành còn lại trở thành cành cấp 1.
4. Tạo hình cho cây cà phê vối ở Việt Nam.
Kỹ thuật tạo hình này giúp cây cà phê khai thác triệt để được diện tích ánh sáng, các yếu tố thâm canh như bón phân, tưới nước giúp cây cho năng suất tối đa. Đa số những vùng trồng cà phê tại Tây Nguyên thường áp dụng các tạo hình đơn thân cho cây cà phê, tuy những năm đầu năm suất thấp hơn so với phương pháp tạo hình đa thân nhưng năng suất cây về sau ổn định hơn, ngoài ra các biện pháp thu hái và chăm sóc thâm canh tăng hiệu quả hơn nhiều. Tạo hình đa thân thường thích hợp với cây cà phê vối, tuy nhiên năng suất càng về sau sẽ không ổn định và khả năng phục hồi về sau mất nhiều thời gian khiến cây không mang lại năng suất ổn định cho vườn cây. Bà con có thể thực hiện tạo hình cho cây cà phê vối như sau:
- Khi cây đạt độ cao 1,2 – 1,3m thì tiến hành hãm ngọn lần đầu và chỉ nuôi số ít cành cơ bản. Sau 1- 2 năm khi phần tán cây bên dưới đã trở nên thành thục, có thêm các cành thứ cấp thì nuôi thêm một chồi vượt và hãm ngọn khi cây đạt chiều cao 1,7 – 1,8 m để duy trì được những cành cơ bản bên dưới và khắc phục được tình trạng cây có tán dù. Tùy vào điều kiện chăm sóc bạn có thể điều chỉnh độ cao của cây từ 2 – 2,4 m để tận dụng được không gian phía bên trên, tạo độ thông thoáng cho phần tán dưới mặt đất, thuận lợi cho việc làm cỏ và bón phân.
- Biện pháp tạo hình đơn thân được áp dụng cho cây cà phê vối tại Đắk Lắk nhờ khả năng phát sinh cành thứ cấp cực nhanh của cây. Chỉ trong 2 năm đầu mới trồng cây đã có thể cho cành thứ cấp, sau 4 năm trồng cây đã có thể cho từ 2- 7 cành cấp 2, tức là có khoảng từ 60- 70 cành thứ cấp. Đối với cây cà phê 10 năm tuổi có thể có hàng trăm cành thứ cấp 6 và cành thứ cấp 7. Chính vì vậy mà khả năng cho trái cao. Để giúp vườn cây được phát triển và ổn định bà con nông dân cần chủ động cắt cành và chọn những cành nuôi quả để cây có thể cho năng suất ổn định nhất mà không bị chết cây.
Ngoài biện pháp hãm ngọn bà con có thể áp dụng biện pháp trồng 2 cây trên một hố để tận dụng tối đa sự phát triển của bộ rễ giúp cây nhanh chóng phát triển và nâng cao năng suất trong những năm đầu. Sau khi cây giao tán chúng ta có thể chọn lựa loại bỏ những cây xấu để lại những cành cây có năng suất cao được phát triển.
Hi vọng rằng các kỹ thuật tạo hình cho cây này đã phần nào giải đáp được những thắc mắc của bà con nông dân trong việc tạo hình cho cây cà phê và giúp vườn cây đạt năng suất cao và ổn định nhất.
